Brokuły, w przeciwieństwie do kalafiorów, dopiero od kilku lat zaczynają zdobywać popularność na naszych stołach. Łatwiejsza w porównaniu z kalafiorami uprawa powoduje, że produkcja i podaż tego warzywa jest coraz większa. Brokuły po ścięciu róży głównej wytwarzają róże boczne (w niektórych odmianach niemal równocześnie z tworzeniem się róży głównej), co powoduje znaczne przedłużenie okresu plonowania i poprawia dochodowość uprawy tego warzywa. Kariera brokułów w USA rozpoczęła się w 1923 roku. Wówczas emigranci włoscy zaczęli ich uprawę w Kalifornii. Obecnie warzywo to uprawia się na całym świecie. Konsumpcja brokułów w USA i Kanadzie wynosi około 3,5 kg/rok/osobę, z czego 2,5 kg spożywane jest na surowo. W krajach Europy Zachodniej spożycie tego warzywa wynosi około 2,5 kg/rok/osobę. W Polsce jego podaż i konsumpcja jest kilkakrotnie niższa.
Najlepsze jakościowo róże brokułów uzyskuje się jesienią. Niska temperatura i dostępność wody sprzyjają ich dorastaniu. Można więc brokuły uprawiać jako rośliny poplonowe po wczesnych warzywach. Z rozsady sadzonej w połowie lipca plon róż uzyskamy w pierwszej połowie września. Róże ścina się wraz z mięsistą, także jadalną, łodygą długości 8-10 cm. Wyrastające po ścięciu róży głównej małe róże boczne można zbierać do późnej jesieni. Róże zbieramy, gdy ich pąki osiągną średnicę około 2 milimetrów. Brokuły są mniej trwałe niż kalafiory, dlatego zbiory należy prowadzić wcześnie rano, gdy róże są w sposób naturalny schłodzone. Nie powinno się ich przetrzymywać w temperaturze pokojowej, ale w temperaturze 0°C i przy wilgotności względnej powietrza 98%.
Brokuły przechowywane w lodówce powinny być opakowane w perforowaną folię. W takich warunkach zachowają trwałość przez 3 do 5 dni.
Róże oferowane do sprzedaży muszą być intensywnie zielone, bez żółtych przebarwień, o zwartych pąkach, i jędrnej łodydze, bez wewnętrznych pustych przestrzeni.
Bioaktywne składniki brokułów
Wraz ze wzrostem świadomości zdrowotnej Polaków, należy się liczyć z coraz większym popytem na wartościowe owoce i warzywa. Według wielu rankingów i klasyfikacji, brokuły plasują się na pierwszym miejscu wśród warzyw i owoców o najwyższej aktywności dietetycznej i antynowotworowej. Decydują o tym zawarte w nich składniki bioaktywne.
Zawartość niektórych witamin, białka, błonnika, glukozynolanów i flawonoidów w brokułach oraz w innych warzywach kapustnych (w przeliczeniu na świeżą masę)
* – dane zaczerpnięte z duńskiej bazy danych składu żywności – http://www.foodcomp.dk;
** – dane USA;
*** – dane holenderskie
W tabeli zestawiono amerykańskie, holenderskie i duńskie dane dotyczące zawartości poszczególnych witamin, białka, glukorafaniny, glukozynolanów indolowych, flawonoidów oraz błonnika całkowitego w brokułach oraz w innych warzywach kapustnych. Brokułyprzewyższają inne warzywa z tej grupy pod względem zawartości praktycznie wszystkich tych składników. Wyjątkiem jest jedynie zawartość błonnika i glukozynolanów indolowych, których więcej znajduje się w kapuście brukselskiej.
Sulforafan
Sulforafan jest produktem rozkładu enzymatycznego glukorafaniny – jednego z glukozynolanów występujących w tkankach brokułów. Ponieważ enzymy będące białkami łatwo ulegają rozkładowi pod wpływem wyższej temperatury, dlatego najkorzystniej jest spożywać surowe brokuły, ewentualnie po krótkim obgotowaniu lub smażeniu.
Udowodniono, że sulforafan ma działanie antynowotworowe. Polega ono przede wszystkim na uaktywnianiu układów enzymatycznych odpowiedzialnych za procesy usuwania szkodliwych substancji mogących powodować w naszym ustroju zmiany nowotworowe. Sulforafan można by określić jako chemiczny czynnik prewencyjny w ochronie przed nowotworami. Ponieważ glukorafanina – prekursor sulforafanu – występuje w naturze od milionów lat, więc organizm człowieka nie jest narażony na uboczne skutki jej działania, tak jak w przypadku sztucznych środków farmakologicznych. Ostatnio odkryto jeszcze jedną pozytywną cechę sulforafanu.
Związek ten działa zabójczo na bakterie Helicobacter pylori, odpowiedzialne za powstawanie wrzodów i raka żołądka. Bakterie te są trudne do zwalczania i odporne na wiele antybiotyków, poznanie tej właściwości sulforafanu może stanowić istotny krok naprzód w leczeniu tych chorób.
Wykres 1 zawiera wyniki analiz zawartości sulforafanu w różach ośmiu odmian brokułów uprawianych na poletkach doświadczalnych Instytutu Warzywnictwa w latach 2002-2003. Należy zwrócić uwagę, że różnice w zawartości sulforafanu pomiędzy sezonami uprawy są na ogół wyższe niż różnice odmianowe.
Rys. 1. Zawartość sulforafanu w różach ośmiu odmian brokułów uprawianych w latach 2002-2003
Związki indolowe
Związki indolowe również powstają w wyniku enzymatycznego rozpadu glukozynolanów (zawierających w swych strukturach układ indolowy). Związki indolowe są także zaliczane do substancji przeciwdziałających procesom nowotworowym, jednak ich aktywność w tym zakresie jest znacznie niższa od sulforafanu. Sądzi się, że związki te są odpowiedzialne za hamowanie przekształceń estrogenu w substancje, które sprzyjają powstawaniu raka piersi.
Flawonoidy
Flawonoidy stanowią część wielotysięcznej grupy związków polifenolowych występujących w roślinach. Obecność ich stwierdzono w liściach, kwiatach, owocach, nasionach i tkankach zdrewniałych roślin. Flawonoidy występują tam na ogół w formie glikozydów. Warzywa z rodzaju Allium, takie jak cebula oraz szalotka, są najbogatszym źródłem flawonoidów w naszej diecie. Wśród warzyw drugie miejsce pod tym względem zajmują warzywa kapustne, a zwłaszcza brokuły.
Flawonoidy są związkami o cechach prozdrowotnych i zapobiegawczych w przypadku wielu schorzeń. Są one, wspólnie z witaminą C, odpowiedzialne za wytrzymałość i prawidłowe działanie ścian naczyń krwionośnych, dlatego też przypisywano im niegdyś funkcje witamin. W ostatnich latach opisano wiele innych ważnych cech tych związków, takich jak: przeciwdziałanie nadciśnieniu tętniczemu i arytmii serca, właściwości przeciwzapalne i przeciwalergiczne, obniżanie poziomu cholesterolu, oraz działanie antyoksydacyjne i przeciwrakowe. Spowodowane jest to faktem, że flawonoidy hamują działanie wielu enzymów uczestniczących w podziałach i rozmnażaniu komórek, zlepianiu płytek krwi, detoksykacji oraz biorą udział w funkcjach immunologicznych organizmu. Flawonoidy mają także pozytywny wpływ na trwałość i przyswajalność witaminy C. Przykładem jest tu popularny rutinoscorbin, będący mieszaniną kwasu askorbinowego i rutyny, która jest glukozydem kwercetyny (naturalnie występującym w roślinach gryki).
Na wykresie 2 przedstawiono wyniki analiz sumarycznej zawartości flawonoidów w różach ośmiu odmian brokułów. Średnia zawartość flawonoidów wynosi w badanych odmianach około 60 mg/kg świeżej masy. Brokuły wyraźnie dominują pod tym względem wśród warzyw kapustnych.
Rys. 2. Zawartość flawonoidów w różach ośmiu odmian brokułów uprawianych w latach 2002-2003
Idole to związki o dużej aktywności antyoksydacyjnej. Znajdują się w ścianach komórkowych warzyw krzyżowych m.in. brokułach, kapuście, kalafiorach, brukselce.
Chronią przed wolnymi rodnikami, unieczynniają związki rakotwórcze, stymulują umieranie komórek rakowych, zapobiegają uszkodzeniu DNA, zatrzymują wzrost komórek rakowych prostaty, hamują wzrost komórek raka. Osłabiają negatywne działanie estrogenów sprzyjających rozrastaniu się guzów piersi. Osłabiają lub aktywizują różne receptory komórkowe w celu ochrony przed czynnikami szkodliwymi ( zapobiegają nowotworom powstałym z powodu pestycydów i innych substancji chemicznych ).
autor: Prof. dr hab. Marcin Horbowicz